van rups naar vlinder

wat is transformatie?

Om een complex maatschappelijk vraagstuk als klimaatverandering of armoede op te lossen is transformatie van een onderliggend systeem noodzakelijk, bijvoorbeeld het economisch-financieel systeem. Wij gebruiken vaak de metafoor ”van rups naar vlinder” om uit te leggen hoe dat werkt. De fase van verpopping – het transformatieproces – is een periode waarin de gehele structuur van de rups omgevormd wordt tot eentje die geschikt is voor de vlinder. Dit is een inclusief proces: de héle rups wordt een vlinder, er blijft geen stukje of pootje achter. Ook is het een proces van loslaten van de oude structuren (wat niet hetzelfde is als weggooien), vertrouwen hebben in het proces en het bouwen van nieuwe stucturen. Vertrouwen hebben is cruciaal om oude structuren los te kunnen laten. En als we dat vertrouwen onvoldoende hebben, is het een heel natuurlijke reflex om voor de zekerheid maar even aan de rups te vragen hoe de vlinder eruit zal zien en wanneer de fase van verpopping klaar zal zijn (wat is het resultaat?). En dat kan de rups niet. De rups weet vooraf namelijk niet dat hij een vlinder zal worden. Daar kunnen we een vrolijk verhaal over vertellen:

de fabel van de rups die geen vlinder werd

Zondag: rups eet plotseling niet meer, aandelenkoers bladgroen keldert, gevestigde orde reageert verontrust.
Maandag: de rups ademt niet meer, kans op transformatie lijkt nihil; rups wordt om uitleg gevraagd.
Dinsdag: de rups is volledig opgelost, paniek, ingrijpen is gewenst maar niemand weet wat te doen, motie van wantrouwen tegen de rups.
Woensdag: rupsexperts zien in de pop vage contouren van twee grote lappen die geen enkele functie lijken te hebben, rups wordt beoordeeld: is zwak en heeft geen grip op de zaak.
Donderdag: de brancheorganisatie van vlinders meldt dat er op korte termijn een groot tekort aan bloemen zal zijn, extra investering van 10 miljoen is noodzakelijk. Transformatieproces wordt stopgezet.

De moraal van dit verhaal: werken aan complexe opgaven betekent dat je moet dealen met complexiteit die vooraf niet te doorgronden is. Hierdoor is een transformatieproces fundamenteel anders dan een project: een project is SMART, planbaar en beheersbaar. Je kunt het managen. Een transformatieproces is dat niet. De drie belangrijkste projectmanagement vragen: wat kost het? wanneer is het klaar? en wat ligt er dan? zijn in een transformatieproces vooraf niet te beantwoorden maar worden pas in het proces helder. Zodoende werk je in een transformatieproces met andere managerial principes: je waagt de sprong in het diepe en gaat kleine stappen voorwaarts zetten zodat die sprong voelt als een reeks kleine stappen (het mantra ”denk groot, werk klein”). Je bepaalt de schaal waarop je werkt (bijvoorbeeld een wijk). Je werkt op basis van vertrouwen en gelijkwaardig partnerschap. Je zoekt veiligheid, zekerheid en houvast bij elkaar (in plaats van bij een externe autoriteit, een budget of een plan) op basis van een gedeeld belang of verlangen. Deze werkende principes vormen de basis van onze procesaanpak.